1.           Kader
De diensten in de Goede Week laten in Kerkboerderij ‘De Hoef’ (www.kerkenindehoef.nl) een relatief lage opkomst zien, zeker op Witte Donderdag en Paaswake. Hieronder een verkenning om de Witte Donderdag op te zetten vanuit een ‘gewone’ maaltijd. Dit jaar doen we dat in de kerkzaal van ‘De Hoef’. De gedachte is echter dat de opzet in principe ook bruikbaar moet zijn voor een huisviering.
Op de avond van Witte Donderdag gedenken we dat Jezus het Heilig Avondmaal instelde. Dit gebeurt tegen de achtergrond van de Joodse Pesachmaaltijd, ofwel de seidermaaltijd zoals die in het hedendaagse Jodendom gestalte heeft gekregen. Wij zijn geen Joden en vieren geen seidermaaltijd. Die heeft door de handelingen die Jezus ons heeft voorgedaan, een eigen betekenis gekregen. We moeten de seidermaaltijd daarom niet willen na- of meedoen. Wel kan de inrichting van deze maaltijd ons helpen inzicht te krijgen in het Avondmaal zoals Jezus en de apostelen ons dat hebben overgeleverd. Hij geeft er klank en kleur aan. De bevrijding uit de slavernij van één volk krijgt door de weg van Jezus een universele betekenis: Hij bevrijdt ons van het kwaad/de kwade, van de zonde, en richt ons op Zijn Koninkrijk van recht en gerechtigheid.
In veel gemeenten zijn de Witte Donderdag en Goede Vrijdag qua sfeer uitwisselbaar. In de twee vorige gemeenten die ik had koos het overgrote deel van de mensen voor of de een of de ander. Mijns inziens ligt er een uitdaging om beide meer van elkaar te onderscheiden. De Witte Donderdag (niet voor niets wit!) heeft vanuit de oorsprong als ‘bevrijdingsmaaltijd’ een wat lichter karakter, al kan de viering niet worden losgemaakt van wat er gaat volgen. Dat geeft het geheel een bijzondere spanning die ook in de evangeliën te proeven is. Op de Goede Vrijdag wordt de sfeer voluit bepaald vanuit het lijden van Jezus, al zal ook dan het bevrijdend karakter van dit lijden niet uit het oog verloren mogen worden.
Het is niet zonder risico om het ritueel van het (gestileerde) Avondmaal te verbinden met een gewone maaltijd. De verwachtingen kunnen uiteenlopen. De kans is niet denkbeeldig dat het een (Maaltijd) het ander (maaltijd) in zijn gebruikelijke betekenis blokkeert, en omgekeerd. Het moet niet te plechtig worden (waardoor het samen eten op de achtergrond raakt), maar ook niet te gewoon (waardoor de Gastheer van deze Maaltijd onzichtbaar wordt).
De dienst begint om 18.30 uur. Het geheel heeft de lengte van een ‘gewone’ zondagse dienst: een uur met de mogelijkheid van enige uitloop. Een belangrijke vraag: moet deze dienst geschikt zijn voor (jongere) kinderen? Zo ja, hoe geven we hen een plek? De benadering vanuit een maaltijd maakt aparte oppas of kindernevendienst minder wenselijk. De keuze voor een integrale aanpak ligt voor de hand.
Heel praktisch is het nodig dat we mensen vragen zich tevoren aan te melden, zonder daar rigide mee om te gaan (in de zin dat iemand die zich niet heeft aangemeld, niet mee mag doen).
2.           Inrichting
We kunnen gebruik maken van de beamer, met bij binnenkomen een gedicht/afbeelding, als introductie op de avond.
We zetten de tafels klaar in een U-vorm. De tafel is gedekt. Bij elk bord staat een glas (kan een gewoon glas zijn). Het geheel: feestelijk, maar sober (de eenvoud moet het ‘doen’ en nadrukkelijk ruimte laten voor de betekenis).
Eén gedekte plaats houden we principieel en duidelijk gemarkeerd vrij (kaartje, versierde stoel), als het ware voor de verlate vreemdeling die toch nog kan aanschuiven. We geven hiermee een eigen betekenis aan het gebruik van de Joodse seidermaaltijd waar een stoel leeg blijft voor Elia. De komst van Elia gaat vooraf aan de komst van de Messias. Als christenen verwachten wij Zijn tweede komst, maar meer nog misschien zijn we erop bedacht dat wat we aan de minste der minsten doen, aan Hem doen (vgl. Matteüs 25: 35: ‘Want ik had honger en jullie gaven mij te eten, ik had dorst en jullie gaven mij te drinken. Ik was een vreemdeling, en jullie namen mij op’).
Op de liturgische tafel kan een liturgische schikking komen, waarin elementen kunnen worden ondergebracht van de seidermaaltijd (matse, bittere en zoete kruiden, een gekookt en daarna gebraden ei, vier glazen wijn). Het (symbolische) bot van een lam, laten we weg. Hoewel het boek Exodus zeer nadrukkelijk over het geslachte lam spreekt, zwijgen de evangeliën er nadrukkelijk over, alsof zij willen zeggen: Jezus is het Lam dag voor deze maaltijd geslacht zal worden.
Om praktische redenen maken we een liturgie met in principe alle relevante (lied)teksten, lezing(en), eventuele gespreksvragen, enzovoort.
Er is geen kinderoppas of kindernevendienst. Kinderen kunnen gewoon meekomen en waar mogelijk meedoen. Ook in andere diensten blijken zij prima hun eigen inbreng te kunnen hebben. Wel zal er een kindermenu worden gemaakt, met wat vragen, een puzzeltje, enzovoort.
3.           Vorm van de maaltijd
De maaltijd is eenvoudig. Brood moet er nadrukkelijk en vanzelfsprekend een plaats in hebben. Daarnaast tenminste één warm element (soep bijvoorbeeld).
4.           Liturgie
Muziek op de achtergrond
Verwelkoming bij de deur door twee personen.
GEDACHTENIS
Opening met een moment van stil worden
Onze hulp
Groet (ook onderling)
Psalm: ‘Looft de Here, alle gij volken’ (ELB 30, in canon) [= Psalm 117, een van de zgn. hallel-psalmen (113-118) die in de seidermaaltijd een plek hebben en waarnaar mogelijk ook verwezen wordt als in het evangelie (Matt. 26: 130, Mk. 14: 26) wordt gesproken over de ‘lofzang’ aan het einde van de maaltijd]
Vraag van een kind [facultatief]: ‘Waarom is deze avond zo anders dan alle andere avonden?’
Antwoord: ‘Dit is de avond waarop het volk Israël gedenkt dat God hen op wonderbaarlijke wijze uit de dictatuur en terreur van Egypte heeft gered. Dit is de avond waarop wij gedenken dat de Here Jezus ons gered heeft uit de kringloop van het steeds weer terugkerende kwaad, dat mensen voor zichzelf kiezen en niet voor de ander. Dit is de avond waarop Jezus ons laat zien dat wie zich met Hem verbindt, bij God vergeving krijgt voor alle dingen die hij verkeerd heeft gedaan.’
Openingsgebed [met daarin de hoofdelementen van het klassieke tafelgebed: lofprijzing van de Vader, gedachtenis van het werk van de Zoon, aanroeping van de heilige Geest]
Lezing uit de Bijbel: Johannes 13: 1-17 [vertaling/uitvoering nog nader vast te stellen]
Lied: ‘Op de avond, toen de uittocht’ (NLB 395)
Onze Vader
Uitdelingswoorden brood [mede geïnspireerd door de Joodse zegenbede: ‘Gezegend bent U, Heer onze God, Koning van de wereld, die het brood uit de aarde doet voortkomen, waaraan U ons deel hebt gegeven door Jezus uw dienaar. Gezegend bent U, omdat wij in Hem het volle leven mogen ontvangen.’]
Delen van het brood [we gebruiken twee broden, breken af, geven de ander een stukje brood en geven vervolgens het brood door, enzovoort]
Uitdelingswoorden wijn [mede geïnspireerd door de Joodse zegenbede: ‘Geprezen zijt Gij, HEER onze God, Koning van het heelal, die de vrucht van de wijnstok hebt geschapen, waaraan U ons deel hebt gegeven door Jezus uw dienaar. Gezegend bent U, omdat wij in Hem vol vreugde de komst van Uw Koninkrijk mogen verwachten.’]
Delen van de wijn [ieder krijgt bij het zittengaan naar wens wijn of druivensap ingeschonken in een glas; het delen van de wijn betekent in dit geval: drinken uit het eigen glas]
Dank/scharnierlied: ‘Voor alle goede gaven, Heer’ (ELB 157E: 1 en 3, vgl. NLB 235)
VERVOLG VAN DE MAALTIJD
Samen eten [als er iets warms is, kan dat nu worden geserveerd, enzovoort]
Samen praten [gespreksvragen naar aanleiding van de Schriftlezing]
Samen bidden [tot besluit, met vrije inbreng voor wie een voorbede wil uitspreken]
Slotlied: ‘Dans mee met Vader, Zoon en Geest’ (NLB 706)
Zegen
