Gereformeerd?

De veertig dagen van voorbereiding op Pasen zijn begonnen. In Nederland volgen veel protestantse gemeenten het oecumenisch leesrooster dat de Raad van Kerken aanbiedt. Per traditie begint dat op de eerste zondag van de veertigdagentijd met de verzoeking van Jezus in de woestijn (Matteüs 4: 1-11). En zo voort. Elk van de lezingen belicht de weg die Jezus gaat vanuit een eigen invalshoek. De waarde hiervan ligt in het feit dat het lijden van Jezus niet beperkt wordt tot de laatste dag van Zijn leven, of nog meer specifiek tot het lijden aan het kruis, maar intrinsiek met heel zijn leven verbonden is. De hoofdstroom van de gereformeerde traditie heeft ervoor gekozen om de daadwerkelijke gehoorzaamheid van Christus, dus niet alleen wat Hij ondergaat, maar juist ook in wat Hij doet, de zgn. obedientia activa, te honoreren (vgl. de Nederlandse Geloofsbelijdenis, art. 22: ‘Maar Jezus Christus is onze gerechtigheid doordat Hij ons toerekent al zijn verdiensten en alle heilige werken, die Hij voor ons en in onze plaats heeft gedaan’ (curs. KWdJ)).

De gereformeerde traditie heeft in de liturgische praktijk een andere weg gekozen. De periode van zes zondagen voor Pasen breidde ze uit tot zeven en noemde ze lijdenstijd. Vooral in streken waar het carnaval opgeld bleef doen, was er zo een duidelijke tegenhanger: geen carnaval, geen menselijk feest, maar voluit concentratie op het werk van Christus. De zeven weken voor Pasen werden gevuld met het lijdensevangelie, of zelfs meer specifiek met het kruislijden van Jezus. Bij dat laatste kwam het prachtig uit dat Jezus over de verschillende evangeliën verspreid zeven verschillende kruiswoorden heeft gesproken: voor elke zondag in de voorbereidingsperiode een ander kruiswoord. Het is de vraag of een zo vergaande concentratie in overeenstemming is met de gereformeerde belijdenis. De synode van Dordrecht 1618-19 liet namelijk bewust de hierboven geciteerde en gecursiveerde woorden ‘en alle heilige werken’ staan. Een wat bredere formulering, ‘en de gehoorzaamheid van Christus’, om de volgelingen van de Duitse Johannes Piscator (1546-1625) met hun sterke focus op het kruislijden van Christus enigszins tegemoet te komen, wees de synode af.

Terug naar het oecumenisch leesrooster. Negen jaar geleden bood dit een alternatief aan met de zeven kruiswoorden. Dit jaar begint het op de eerste zondag van de veertigdagentijd, 9 maart, met de intocht van Jezus in Jeruzalem (Matteüs 21: 6-9). Op de volgende zondagen wordt stil gestaan bij her en der verspreide passages die daarop volgen. Het eindigt op de zondag voor Pasen met Getsemane (Matteüs 26: 36-46). De redactie van het tijdschrift De eerste dag verklaart bij de alternatieve aanpak: deze ‘richt zich dit jaar naar de spiritualiteit van het gereformeerde protestantisme dat het accent legt op het stap voor stap afleggen van de Via Dolorosa. Al deze zondag zijn “lijdenszondagen”, waarop ons geleerd wordt Christus’ lijden recht te betrachten’ (jaargang 37, nummer 2, pagina 1). Dat nu lijkt me in het licht van het voorgaande onzin. Wie de passages die het leesrooster kiest doorneemt, ontdekt dat het materieel in beperkte mate gaat over het lijden van Christus. Het feit dat Matteüs de gebeurtenissen situeert in de laatste dagen van Jezus’ leven doet daar niets aan toe. Als de makers van het rooster een concentratie hadden willen aanbrengen op het expliciete lijden van Jezus, dan hadden ze andere passages moeten kiezen. Die hadden overigens niet beperkt hoeven blijven tot de laatste dagen van Jezus’ leven. Ze worden overal in de evangeliën gevonden, bijvoorbeeld bij de verschillende lijdensaankondigingen. Het zou vermoedelijk veel spannender geworden zijn als de eerste zondag van de veertigdagentijd de eerste aankondiging gelezen zou zijn. Dan was als vanzelf de vraag naar boven gekomen naar wat dit lijden van Jezus nu eigenlijk (wel en niet) is.

Wat te doen met het alternatief dat het leesrooster dit jaar biedt voor de veertigdagentijd, beginnen met de intocht in Jeruzalem (op 9 maart) en eindigen bij Getsemane (op 13 april)? Op zich lijkt het me prima deze invalshoek te volgen. Het geeft een wezenlijk ander beeld op de weg die Jezus is gegaan, dan het klassieke leesrooster doet. Dat werkt verfrissend, zet aan tot nadenken, enzovoort. Het is alleen onzin om dit te verkopen als ‘gereformeerd’. Dat is in het licht van Schrift en traditie toch echt iets anders.