Met grote regelmaat stort RTL-Z over ons de programma’s ‘Secret millionaire’ en ‘Undercover Boss’ over ons uit. ’s Avonds en in het weekend is het geheid raak. Beide programma’s hebben veel van elkaar weg. Iemand met rijkdom en macht duikt onder in de wereld van minder bedeelden. In het ene geval, bij de secret millionaire is dat de onderkant van de samenleving, willekeurig waar. In het andere geval, bij undercover boss, is dat de werkvloer. In beide gevallen vermomt de gefortuneerde zakenvrouw of -man zich. Toch blijkt dat niet altijd afdoende en ruiken mensen onraad. Dat voert de spanning een beetje op. Echt ontdekt wordt hij natuurlijk nooit. In ‘Undercover Boss’ heeft het er veel van weg dat de werknemers geselecteerd worden op een turbulent leven. De een heeft een gewelddadige jeugd gehad, een ander is de drugs net te boven, weer een volgende is ernstig ziek of is mantelzorger van een naaste. Bij tenminste een van hen raakt het leven van de werknemer dat van de baas, bijvoorbeeld de vader die jong overleden is en nog altijd erg gemist wordt. Aan het einde van het programma vindt de onthulling plaats. De miljonair brengt een check met een royale gift, zodat een project waarmee hij kennis heeft gemaakt door kan gaan, als het even kan als het anders bij gebrek aan financiën bijna opgedoekt zou zijn. Als de baas tevreden is over zijn werknemers – en dat is hij doorgaans, anders zou hij zijn bedrijf al te zeer te kijk zetten – dan vervult hij hun verlangens en gaat hij in op hun noden. Een vakantie voor het hele gezin naar Disney Land, een opleiding, opslag of promotie, het is een prijzenfestijn. Ideaal is het als niet alleen de werknemer in tranen raakt, maar ook de werkgever. Emotie verkoopt.
Alles blijft bij het oude
Ik merk dat ik bij het vorderen van bovenstaande beschrijving wat cynisch wordt. Dat heeft alles te maken met een aantal aarzelingen bij dit programma. Natuurlijk, het is TV. Manipulatie in wat voor vorm dan ook hoort daar bij. Maar het gaat in dit geval verder. Welk beeld wordt hier de Hollandse huiskamer binnen gebracht? In de eerste plaats is dat een kritiekloze aanname van gezagsverhoudingen. De baas is de baas. De werknemer werknemer. Zo is het, zo blijft het. De een staat aan de top, de ander aan de basis en ondergeschikt. Het wordt in dit programma bijna normaal gemaakt dat mensen (in Amerika) bijvoorbeeld hun medicijnen niet kunnen betalen. Natuurlijk zijn ze blij als ze een tegemoetkoming van de baas krijgen. Maar die geldelijke tegemoetkoming is maar tijdelijk. Structureel verandert er niets. Dat geldt natuurlijk helemaal voor al die anderen die de baas incognito niet op bezoek krijgen. Zij ploeteren voort. Iets dergelijks geldt voor de werknemer die opslag krijgt, een opleiding kan gaan doen of promotie maakt. Zij of hij is de uitzondering op de regel. Een fatsoenlijk inkomen is geen recht, maar genade, een gelukstreffer.
Verdoving
Deze RTL-Z-programma’s hebben een krachtige, verdovende formule. Degene die het om wat voor reden dan ook moeilijk heeft en/of van genadebrood moet leven, kan even wegdromen. Stel dat het mij zou overkomen … ?! Maar sprookjes bestaan niet. De baas op het witte paard evenmin. Programma’s als deze maken de Nederlandse samenleving klaar voor Angelsaksische, klassiek kapitalistische verhoudingen. Daarbij zijn uitgerekend mensen als degenen die in deze programma’s ‘bezocht’ worden, niet mee geholpen. Hun gegarandeerde minimum- of cao-loon komt op de tocht te staan. Dat is al volop gaande.
Recht
‘Secret millionaire’ en ‘Undercover boss’ zijn niet zo onschuldig als op het eerste gezicht lijkt. Ze verkopen in veel gevallen genade, terwijl het in feite gaat om een recht gaat.
